Azerbaycan

  

XVIII-XIX yüzyıllarda Karabağ mimarisi iki yönde - yerleşim meskenlerinin mimarlık-plan yapısında önemli yer tutan bina kompozisiyası ilkeleri ve Avrupa mimarlığı gelenekleri temelinde gelişiyordu. Karabağ ustalarının inşa ettikleri binaların kompozisyon yapısının temelini geleneksel mimari biçimler oluşturuyordu.
Karabağ Hanlığı dönemi XVIII yüzyıl mimarinin gelişmesinde özel bir aşama olmuştur. Penah Han'ın ve onun oğlu İbrahim Han'ın hakimiyeti yıllarında Karabağ'da büyük mimar, inşaat işleri yapılmıştır. Ardı arkası kesilmeyen yabancı askeri saldırılardan korunmak için Penah Han yerli mimarların ve inşaatçıların sayesinde muhteşem savunma kaleleri yaptırmıştır.
O dönemde Karabağ hanlarının yanında vezir işlemiş Mirze Cemal Cavanşirin "Karabağ tarihi" eserinde bu kalelerin inşası konusunda ilginç ve ayrıntılı bilgiler vardır. Karabağ'ın Kebirli ilçesinde 1747-1748 yıllarında Bayat kalesi yapılmıştır. 1751-1752 yıllarında Terneküasr kalelerine ait büyük stilde ünlü Şahbulaq Kalesi inşa edilmiştir.Qarqarçayın sağ ve sol kıyılarında iki tabyaya oluşan Esgeran kalesi inşa edilmiştir. El arasında "Esgeran Kalesi" adı ile tanınan bu seddi XVIII yüzyılda Penahali Han kendi xanlığının doğu sınırında yaptırmış. Derbent seddi Şirvanın kuzey kapısıdısa, Esgeran seddi de Karabağ xanlığının doğu kapısı idi.Artmakta olan yabancı askeri saldırı tehlikesi karşısında kalan Penah Han dağın zirvesinde, geçilmez yerde öyle bir alınmaz şehir kale yaptırmak istiyordu ki, onu en güçlü düşman bile kasbede bilmesin. Nihayet 1756-1757 yıllarında yüksek bir dağın başında Şuşa kalesi yapıldı. Hemen o dönemin en muhteşem savunma yerlerınden biri olmuştur.Şuşa 1757 yılından 1822 yılına kadar Karabağ xanlığının başkenti olmuştur.
XIX yüzyılda Karabağ mimarisi daha çok dini ve kültürel-ev binaları ile temsil ediliyordu. Bu dönemde konut binaları hariç, en karakteristik bina tipi işte ticaret binaları idi. Böyle binalardan çoğu zaman hem ticaret kurumları, hem de işçilik imalathanesi gibi kullanılıyordu. Şuşadakı ticaret dükkanları sırası bu tip yapıların en bitkin örneklerindendir.
Karabağ'da XIX yüzyılın I yarısında irihacmli ve anıtsal dini binalar inşa edilmişti. Bu dönemde Azerbaycan'da eski gelenekleri belirli ölçüde sürdüren mahalli nitelikteki mimarlık okulları kuruldu. Cami binalarının dış simasının öz özelliği Gence-Karabağ mimarlık okulunu Azerbaycan'ın diğer bölgelerinden ayıran özellik rolünü oynadı.
Milli mimarlık anıtları ile zengin olan ve sabit mimarlık geleneklerine sahip Karabağ bölgesinde Avrupa mimarisi derin kök salamamış, yerli usuller arasında kaybolup-saplanmıştı. XIX yüzyılın ortalarında Karabağ'da kendine mimarlık okulu oluşmuş ve onun en ünlü temsilcisi Kerbelayı Sefihan Qarabaği olmuştur. Mimarlık yöntemlerine yerel gelenek ve ilkelere sonuna kadar sadık kalan Kərbəlayi Sefihan Berdede İmamzade kompleksini yeniden kurmuş (1868), Ağdamda cami (1868-70), Şuşa'da Aşağı cami (1874-75), Yukarı cami veya Cuma Camii (1883) ve mahalle camileri, şimdiki Fuzuli şehrinde Hacı Elekber Camii (1890), bu bölgenin Horadiz (1891-1908) ve Koçahmetli (1906) köy camileri Oddesada Tatar Camii (1870 yılları), Aşkabat "Karabağlılar" camisi (1880 yılları) vb binaları inşa ettirmiştir.
Fabrika, fabrika, ambar binaları, liman, köprü, stasyon vb inşaatı Karabağ için yeni olan sanayi-ulaştırma tesisleri mimarlığının oluşmasına neden oldu.
Azerbaycan Karabağ topraklarında tarihimizin çeşitli dönemlerine ait mimari anıtları dünya mimarlık hazinesinin değerli incileridir.