Azerbaycan

Azerbaycan’ın en kadim bölgesi olan Hocalı, çok eskilerden insan meskunlaşan bir bölgedir ve burada kadim tarihi abideler günümüze kadar ulamıştır.  Hocalı yakınında M.Ö. 14-7. yüzyıla ait Hocalı-Gedebey uygarlığı abideleri yer almaktadır. Burada son bronz ve ilk demir dönemlerine ait mezar abideleri – taş sandukalar, kutular, kurganlar ve mezarlıklar bulunmuştur. Ayrıca burada mimarlık abideleri – yuvarlak mezar (1356-1357 yılları) vardır. Arkeoloji kazılar sırasında değişik taş, bronz, kemik süs eşyaları, kilden ev eşyaları vs. bulunmuştur. Bulunmuş boncuk tanelerinin birinde Assur hükümdarı Adadnerarin’in (M.Ö. 807-788 yılları) adı yazılmıştır. 

Hocalı şehri Sovyet döneminde Esgeran ilçesi sınırların içinde idi. 26 Kasım 1991’de Esgeran ilçesi temelinde Hocalı ilçesi oluşturulmuştur.

Hocalı şehri aynı zamanda ilçe merkezi idi. Nüfusu 7000 kişi idi. Hocalı Hankendi’den 10 km güneydoğuda, Karabağ dağı ve Ağdam-Şuşa, Esgeran-Hankendi yolları üzerinde yerleşmiştir. Hocalı’da 1 sağlık kurumu, 54 kültür evi, dokuma fabrikası, 2 lise ve 2 orta öğretim okulu vardı. Karabağ’daki tek havaalanı Hocalıda idi.  Hocalı halkı genelde üzümcülük, hayvancılık, arıcılık ve ekincilikle uşraşmaktaydı.

1988 yılında Fergane’de (Özbekistan) meydana gelmiş  olaylar sonucunda  Azerbaycana iltica etmiş 54 Ahıska Türkü ailesi, ayrıca Ermenistan ve Hankendi’nden kovulmuş bazı Azerbaycanlı aileler Hocalı’da meskunlaşmışlardır.

Karabağ savaşında stratejik konumu sayesinde Hocalı Ermenilerin dikkat merkezinde idi.  Karabağ’daki tek hava alanı da bu anlamda Hocalı’nın önemini bir kadar da artırmıştır. Hocalı şehrinin Ağdam-Şuşa, Esgeran-Hankendi karayolları üzerinde yerleşmesi bu bölgeyi hedef haline getirmiştir. Sonralar Ermeniler Hocalı’nın mahvedilmesinden amaç - Esgeran-Hankendi yolunun boşaltılması ve hava limanının ele geçirilmesi olduğunu  itiraf etmişler. 

Bunun dışında ikinci bir amil Hocalının tarihi bir bölge olması idi. Hocalı yakınında Azerbaycan’ın M.Ö. 14-7. yüzyıllara ait edilen Hocalı-Gedebey uygarlığı abideleri ve diğer abideler yer aldığı için Ermeniler bu tarihi izleri de yok etmek istemişler.

1992 yılı  Şubatın 25’ini 26’sına bağlayan gece Ermeni silahlı birlikleri SSCB döneminde  Hankendi’de (Stepanakert) şehrinde bulunan 366. Motorize alayın zırhlı  araçları ve askerlerinin yardımıyla Hocalı’ya  saldırdılar. Saldırı öncesi  25 şubatta akşamdan  başlayarak  şehir toplardan ve ağır zırhlı araçlardan ateşe yağdırmışlardır. Şehirde yangınlar meydana geldi ve 26 Şubat sabah saat 5-‘e dek şehir bir alev topuna dönüşmüştür. O sırada şehirde bulunan yaklaşık 2500 kişi yakındaki Ağdam ilçe merkezine ulaşmak umuduyla şehri terk etmek zorunda kalmışlar.  Fakat şehri yakıp yıkmış Ermeni silahlı birlikleri ve motorize alay sivil halkı öldürmeye başlamışlar. Ermeniler ayrıca, yakaladıkları insanların onurlarını alçaltarak onları öldürmüşlerdir. Onların başlarını ve bedeninin diğer organlarını keserek, çocukların gözlerini çıkarır, hamile  kadınların karınlarını yararak doğmamış bebekleri öldürmüşlerdir. Ermeniler saldırı sırasında kullanımı yasaklanmış 5,45 kalibreli mermi ve kimyasal silah kullanmışlardır.

Yapılan soykırım sonucunda 613 kişi öldürülmüştür.

Onlardan:

63’ü çocuk

106’sı kadın

70’i ihtiyar idi.

Sekiz aile tamamen yok edilmiştir.

25 çocuk her iki ebeveynini kaybetmiştir.

130 çocuk ebeveynlerden  birini kaybetmiştir.

487 kişi yaralanmıştır. 

76’sı çocuktur.

1275 kişi esir alınmıştır.

150 kişi kaybolmuştur.

Mahvedilmiş devletin ve halkın mülkiyeti 01.04.1992 yılı fiyatlarıyla değerlendirildikte, 5 milyar Ruble miktarında idi.

Bu rakamlar Ermenistan SSC’nini desteği ile ve SSCB yönetiminin sessiz kalmasıyla 1988 yılında  başlamış ve Azerbaycan SSC’nin bir parçası olmuş Dağlık Karabağ Özerk Vilayetinin Ermenistan’a birleştirilmesi  amacıyla ortaya çıkmış Ermenistan ve Azerbaycan arasında meydana gelmiş Dağlık Karabağ çatışmasının en dehşetli ve kanlı olayı olduğunu göstermektedir.