Ana Sayfa
» KARABAĞ`IN TARİHİ
» \"Karabağnameler\"
"Karabağnameler" 
Karabağnameler vakayiname özellikli olduğu ve aynı tarihi devirlerde vukubulmuş olayları anlattığı için birbirini tekrarlarlar. Zaten başka türlü olamazda. Vakayinamelerin iyice araştırılması Azerbaycan`ın diğer hanlıkları gibi Karabağ Hanlığı`nın da yaranmasına sosyal- ekonomik ve sosyal-polirik süreçlerin etki göstermiş olduğu kanaatine gelebiliriz. Karabağnameler`in uzun süre basılmaması (karanlıktan aydınlığa çıkmaması) tarihcilerin bu eserlere fazla dikkat etmemelerine neden olmuştur. Bu değerli tarihi vakayinameleri incelerken onların XVII y.y`da ve XIX y.y.`ın başlarında Karabağ`ın, ayrıca Kuzey-Güney Azerbaycan`ın , bütün Güney Kafkasya ve Ön Asya`nın hayatında meydana gelen karmaşık sosyal-polirik süreçlerin objektif şekilde aydınlatılması, bazı kapalı konuların açıklanması, bednam ermenilerin gayretle dünyaya sundukları yalanları boşa çıkarmak için değerli bilgiler vardır. Kaynakçaların tahlili bir kez Karabağ Hanlığı`nın Azerbaycan feodal devleti gibi yarandığını , bu şekilde de Rusya İmparatorluğu terkibine katıldığının açık kanıtıdır. 14 Mayıs 1805 yıl tarihli Kürekçay Anlaşması Sisianov ve Karabağ Hanı İbrahimhalil han Cavanşir tarafından imzalanmıştır. Vakayiname yazarları karabağ`ın tarihi coğrafyasını, onun iuçinde ve dışında yaranmış politik olayları , Penahali Han ve İbrahimhalil Han hakimieyti zamanı yapılan şehir ve tarihi abideler ile ilgili geniş bilgi vermişler. bu bilgiler halkımızın tarihi, günlük yaşam tarzı, ekonomisi ve diğer konuları aydınlatmağa, XVIII .y.y`ın II yarısında bu bölgelerdeki atrihi süreçlerin objektif taraflarını atnımlamağa ortam sağlar. Mirze Adıgözel Bey ve Camal Bey Cavanşir Garabaği`nin kendi vakayinameleri Rusya İmparatorluğu`nun Kuzey Kafkasya`daki canişinlerinin siparişleri üzere kaleme aldıkları dikkate alınmalı. her iki tarihci Rusya İmparatorluğu`nun resmi dairelerinde görev yapmışlar. işte bu yüzden Rusya politikasına ilişkin bir çok duurmlarda bu gibi değerli kaynakçalarda arst gelinen bilgileri dikate almak ve diğer kaynakçalarla denkleştirerke asıl gerçeği ortaya çıkarmka gerekiyor. Mirze Adıgözel Bey`in Karabağname eseri tarihi konu itibari ile özellikle farkı biçim sergiliyor. Mirze Camal Bey Cavanşir Garabaği`nin Karabağ Tarihi eseri de diğer vakayinamelerle kıyaslarsak daha zengin bilgilere sahiptir. Penahali Han ve İbrahimhalil han devirlerini daha dolgun şekilde tarif ediyor, tarihi olayları sırayla gösterir. Mirze Camal Bey Cavanşir eserinde Karabağ`ın sosyal-politik durumunu, tarım, sulama sistemini, becerilen bitkilri, hanlar ve akrabalarının mal-mülkünü, gelir-giderlerini, askeri kuvvetlerini ve d. konuları açıkca anlatmıştır. mirze camal`ın vakayinamesi yazarın yaşadığı devrin etkisnden ielri geeln sınırlı özellikelrine rağmen diğer Karabağnameler`le kıyaslarsak büyük üstünlük sahibidir. Mirze Yusif Gradaği`nin Tarih-İ Safi eseri kendinden önceki vakayinamelerden o kadar da farklı değildir. O, Mirze Adıgözel Bey ve Mirze Camal Bey Cavanşir Garabaği`nin kaleme aldıkları tarihi olayları tekrarlamıştır. O`nun eserinin yegane farklı yönü şu ki O, eserinde ermeni milliyetciliğine daha çok önem vermiştr. İşte bu yüzden onun eserine eleştirel yönden yaklaşmak gerekir. Ahmed Bey Cavanşir`in 1747-1805 yıllarında Karabağ Hanlığı`nın Politik Durumu Hakkında adlı eseri de önemli eserlerden sayılır. Ahmed Bey Cavanşir eserinden bahs ederken burada kullandığı kaynakçaların Mirze Adıgözel Bey ve Mirze Camal Bey`in eserleri ve diğer kaynakçalardan kullandığını bildirmiştir. Ahmed Bey Cavanşir`in eserinin farklı yönlerinden biri de onun bu eserinde azacıkta olsa Kürekçay Anlaşması`dan bahs etmiş olmasıdır. Ahmed Bey Cavanşir`in eserinde İbrahimhalil Han hakkında öfkeyle anlatılmıştır. Yazar hiçbir neden olmadan Muhammed Bey Cavanşir`i haklı çıkarmağa çalışmıştır. Mirze Mehti Hazani`nin Kitab-İ Tarih-İ Karabağ eseri dil ve anlatım şekline göre bir az ağır dilde yazılmasına rağmen tarihi açıdan çok önemlidir. O, eserinde Karabağ kültürü ile ilgili konulara yer vermiştir. XIX y.y`ın başlarında Azerbaycan kültürü hakkında gereken bilgiyi öğrenmek bakımından çok önemlidir. Rzagulu Bey Mirze Camal oğlu`nun Penah Han ve İbrahimhalil Han`ın Karabağ Hakimiyetleri ve O Devir Olayları adlı esri kendisinin de itiraf ettiği gibi babasının eserinin kısaltılmış özetidir. Fakat her halde Rzagulu Bey`in vakayinamesinde bazı bilgiler vardır ki, bu bilgiler devrin tarihinin daha geniş şekilde kaleme alınması yönünden faydalı olabilir. Mirze Rehim Fena`nın Tarih-İ Cedit-Karabağ eserinin bazı kısalmaların bulunmadığından dolayı eser hakkında gereken bilgiyi aktarmak imkansızdır. Eserinde yazar sanki kendinde önce kaleme alınan vakayinameleri tekrarlamıştır. Buna rağmen Mirze Rehim Fena`nın eseri de tarihi açıdan önemli eserlerdedir. Eserdeki bilgiler o devrin sosyal-politik durumunu anlamak için değerlidir. Karabağ Hanlığı`nın tarihine ithaf olunmuş vakayinameleriden biri de M.Baharlı`nın Ehvalat-İ Karabağ eseridir. Yazar eserinde Karabağ tarihinden çok onun mimari abidelerine, tarihi şahsiyetlerine, gelenek-göreneklerine, etnografyasına yer ayırmış, Azerbaycan kültürü, özellikle Ortaçağ kültürü tarihi üzere kaynakçaların artakaldığı bir devirde bu eser çok kıymetli kaynakçadır. Hasan İhfa Alizade Şuşa şehrinin tarihi adlı eserini kaleme almıştır. O, eserinde Karabağ Hanlığı`nın merkezi sayılan Şuşa`nın temelinin koyulmasından başlayarak yaranmış olayları izlemiş ve camiler üzerindeki yazılı kitabeleri çevirmiştir. Karabağ tarihine ait vakayinamelerden biri de Hasanali Han Karadaği`nin Karabağ Vilayetinin Eski Cedid Keyfiyeti ve Övzaları eseridir. Bu eser tamamlanmamış ve yetersizdir. Yazar eserinde Karabağ tarihi abideleri ile ilgili azda olsa bile bilgi vermiştir. Abbasgulu Ağa Bakühanov Gülüstan-İ-İrem adlı eserinde Karabağ tarihine ait çok sayıda tarihi bilgilere yer ayırmıştır. Yazar Karabağ`ın tarihi, coğrafyası ve etnografyası hakkında derlediği bilgileri eserinin beşinci bölümünde çok ilginç ve bir o kadar da kolay okunur şekilde sistemleştirmiştir.
A.A.Bakühanov eserinde bağımsız devletler olan hanlıklar zamanında ara savaşların olmasına rağmen üretim güçlerinin gelişmesi yönünde hayli ilerleme olduğunu, XIX y.y`ın ilk onyıllıklarında vatan topraklarının Romanovlar ve Gacarlar arasında parçalanması nedeniyle Azerbaycan ve onnu sosyal-ekonomik ve kültürel-siyasal hayatına ağır darbe indirdiğini, rus sömürgecilerinin eli ile bugünkü belalarımızın en büyük altyapısının oluşmasına zemin hazırladığını göstermiştir. Karabağnameler`de ermeniler hakkında bilgi verilmemiştir. Çünkü ermeni kelimesi XIX y.y`ın ilk yıllarında Rusya sömürgecileri tarafından Karabağ`a getirilmiş, son 15-20 yıl da halkımızın başına getirilen oyunların temeli işte o devirde-XIX y.y`ın ilk yıllarında Azerbaycan topraklarına ve Karabağ`a ermenilerin göçürülmesi ile koyulmuştur. 
|
