Azerbaycan

Azerbaycan arazisinde, aynı zamanda onun bir kısmı olan Dağlık Karabağ`da arnavut ahalisinin grigorianlaşması ve ermenileşmesi uzun süre devam eden tarihi süreç  olmuştur. Bu bir kaç aşamada gerçekleşmiştir:

 1. Karabağ`ın yerli ahalisi diger Kuzey Azerbaycan topraklarının (Arnavutluk) ahalisi gibi arnavut kabileleri olmuştur;

 2. IV yüzyıl başlarında Arnavutluk`un bazı yerlerinde, nitekim burada da hristiyanlık dini yayılmıştır;

 3. Arap hilafetinin Kuzey Azerbaycan`ın işgali ve tahakkümü döneminde VII-IX yüzyıllarda ülkede İslam dini yayılmış, lakin Karabağ`ın dağlık kısmında yaşayan arnavutlar hristiyanlıkta kalmışlar;

 4. Güney Kafkasya`ya göç eden ermeni-grigorian misyonerleri Arap hilafetinin işgalleri sonucunda elverişli ortamdı kullanarak Karabağ`ın dağlık kısmının hristiyan-arnavut ahalisini grigorianlaştırması, bundan sonra da ermenileşdirmesı uzun süreç oldu.

 5. Karabağ`ın dağlık kısmının hristiyan ahalisi rus çarı I Pyotra mektubunda kendilerini arnavut larak anmışlar. Bu kanıtlıyor ki, onlar henüz XVIII yüzyıl başlarında kendilerini ermeni hesap etmemişler;

 6. Rusya`nın bölgeye müdahilesi ermenilerin diğer ülkelerden Güney Kafkasya`ya, nitekim Azerbaycan`a göç ettirilmeleri burada ermeni faktörünün güçlendirilmesine yardım etti. Bu politika Karabağ`ın dağlık kısmını grigorianlaşdırılmış arnavutların tarihi kaderinde devrim oldu. Onların ermenileşdirilmesi son aşamaya geldi;

 7. Rus-İran savaşları döneminde (1804-1813, 1826-1828), özellikle 1828 yılı Türkmençay ve Rus-Türk savaşları (1806-1812, 1828-1829) sırasında, özellikle 1829-yılı Edirne anlaşmasından sonra İran ve Osmanlı devletlerinden Kuzey Azerbaycan`ın diğer bölgeleri ile birlikte Karabağ`a ermenilerin yığınsal göç ettirilmeleri grigorianlaşmış arnavut ahalisinin ermenileşme sürecini tamamlamıştır. 1836 yılında Arnavut katalikosluğu iptal edilmiştir. İşte bundan sonra onları tam anlamıyla ermeni olarak anmak olur;

 8. Tüm bunlara rağmen, Dağlık Karabağ ermenileri tarih boyu toplam ermeni ahalisi içinde arnavut kökünden yaranan özelliğini taşımaktadır.