Azerbaycan

XX yüzyıl başlarından itibaren Azerbaycan`ın tarihi topraklarında ermeni şovenizmi planlı, düşünülmüş şekilde katliamı gerçekleştirmeye başladı. “Ecnebi ermeni eğilimi” XX yüzyıl başlarından itibaren çar Rusya`sı ve bolşevik ideolojisinin oluşturduğu uluslararası ihtilaf ortamında meyadana çıkacak sorunlarla hayellerine kovuştular. Yüzyılın ilk döneminde Azerbaycan`da katliamlar, terör olayları gerçekleştiren ermeni şovenleri “Büyük Ermenistan” ve “Denizden denize devlet” prensiplerini gerçekleştirmek için ilk defa 1905-1907 yıllarında yerel azerilere karşı katliam ve sınır dışı etmek politikasını yerine getirdiler. Adıgeçen yıllarda Batı Azerbaycan`ın  Erivan, Göyçe, Zengezur bölgelerinde, aynı zamanda Gence, Karabağ ve diğer bölgelerde esaslı temizleme politikaslnın yürütülmesi ermeni milliyetçilerinin ve çar Rusya`nın temel amaçlarından idi. Ne yazık ki, ermenilerin milletimize karşı yaptığı kitlesel katliam ve sınır dışı etmek politikası birinci olsa da sonuncu olmadı.

Batı Azerbaycan`da  (şimdiki Ermenistan) ve Nahçivan`da yaşayan azerilerin katledildiyi gün için ermeniler yeniden 3 tümen oluşturdular. Rusya`da Burjuva Şubat (1917) Devrimi`nden sonra Rusya`nın cephelerde durumu fenalaşdı. Rusya Ordusu`nda savaşan üç konutundan oluşan 250 bin ermeni gönüllüleri türk ordusunun rus ordusuna karşı hamleleri sonucunda dağıtılmış, haydut çetelerine dönüşerek rus askeri birliklerine yayıldılar ve bunun sonucunda türk-müslüman katliamı zayıfladı. Çünkü yekpare komuta hem rus ordusunun emrinde idi, hem de ermeni güçleri bölünmüştür. Fakat “Büyük Ermenistan” hayellerini gerçekleştirmek için ermeniler yeni planlar düzenlediler. Bu plan gereğince ilk olarak türksüz ülke oluşturmak gerekiyordu. Bu amaçla ermeniler azerileri mahvetmek için perakende hayhdut çeteleri ile yetinmeyip, yeniden muzavvaf ordu kurmağı karar aldılar. Bunun için 1917 mayısında 0 zamankı Rusya geçici hukumet başkanı  Kerenskin`e temsilci gönderip, ondan rus ordusunda bulunan ermeni gönüllülerinden yeni ordu kurup türklere karşı savaşma güçlendirmesini rica etmişlerdi.

Ermeniler hem de geçici hukumetten silah da talep etmişler. Kerenski ermenilerin ricalarını yerine getirip, taleplerini de temin etti. Bunun üzerine ermeniler 1917 mayısında 35 binlik ordu birlikleri kurdular. General T.Nazaryan birlik komutanı, Dro Ganyan birlik komutanı yardımcısı görevine atandılar. Birik 3 tümene bölündü. Tümenler arasında alan bölümü yapıldı. Hangi tümen, hangi bölgelerdeki azerileri öldürüp, yakıp mahvetmelidirse, onlar belirlendi:

1. General Andronik Nahçivan; Sisyan – Zengezur ve Karabağ`ın dağlık kısımlarında

2. General Arisyan ve Dro Ganyan Erivan, Erivan bölgesi, Zengibasar, Eçmiadzin, Gurudüzlü ve Vedibasar ilçelerinde, Gemerli ve Dereleyez zonlarında,

3. Albay Silikov-silikyan Göyçe gölü bölgesi ilçelerinde azerileri mahvetmeliydi. Bu alçaklar adıgeçen plan üzere operasyona başladılar.

I Dünya savaşından sonra ermenilerin Güney Kafkas`da sinsi planlarını gerçekleştirmek için elverişli ortam yarandı.  Türkiye arazisinde ermeni askeri çeteleri ile birlikte Erivan Eyaleti`ne, Karabağ`a ve Z engezur`a büyük sayıda ermeni göç etmiştir. Tabi ki, Azerbaycan`ın Batı arazilerinde meskunlaşan bu ermeniler henüz XVIII-XIX yüzyıllarda olduğu gibi, bu dönem de yerel azerileri türlü yollarla sıkıştırırdılar. 1918 martına kadar Erivan Eyaleti`nde 199 azeri köyünün yıkılması tesadüf değildir. İşte bu süreçden sonra Erivan Eyaleti arazisinde ermeni devletinin kurulması, sonra da Azerbaycan`ın diğer arazilerine karşı toprak davası aşaması başladı. Rus çarlığının memleket dışında yürüttüğü koloni politikası ermenilerin, özellikle de onların terör örgütü olan “Taşnaksütyun” faaliyetini “biraz” hafifletmeye çalışsa da, ermeni şovinleri Avrupa ülkelerinde “ermeni sorunu”nun siyasal aleme girmesini temin edebilmiştir. Hatta bunun yanısıra Bakü gelmiş ermeni taşnakları “Büyük Ermenistan” kurulması için yeni taktik düzenlediler.

Tabi ki bu süreçler seri ve düşünülmüş şekilde gerçekleştirildi. Rusya`da yaşanmış Şubat Burjuva Evrimi üzerine Bake`dü bolşevikler ve taşnaklar birlikte harekete başladılar. Bu beraberliyin her şeyden önce “Müsavat” partisinin iktidarı gelmesini önlemek ve azerilere karşı bir sonrakı katliamı gerçekleştirmek amacı vardır. Henüz ermeniler 1917 yılı Ümumkafkas düzeyinde yaptıkları birçok toplantılarda gürcü ve azerilere karşı arazi davalarını aşık şekilde söylemeye başladılar. Adıgeçen yılda ermeni milliyetçileri Tiflis`te yapılan köylü milletvekilleri kongresinde “göçebeler” (uluslar) hakkında sorunu kaldırarak Güney Kafkas`ın idari açıdan tekrar olarak bölünmesi önerisi ile sunum yaptılar ve Yelizavetpol (Gence) Eyaleti`nin iki idari bölgeye ayrılması fikrini ortaya çıkardılar. Bu önerilerde ermeniler ilk olarak Telizovetpol eyaletinin dağlık kısmının ve Karabağ, aynı zamanda Zengezur`un da dahil edildiyi Ganri Eyaleti`nin kurulmasını önerdiler. Böylece, ermeni taşnakları Güney Kafkas`ın, ilk olarak Gence Eyaleti`nin yeni idari bölümü hususunda ses yapmakla aslında “Büyük Ermenistan” haritasının çevre çizgisini çekmiş oldular.

Ekim 1917 yılında Tiflis`te yapılan “Ulusal ermeni konferansı”ndakı durum ve alınan görüşler de çok geçmeden ermeni-gürcü ve ermeni-azeri ilişkilerini yeteri kadar gerginleştirdi. Ermeni tarihçilerinden O.Minasyanve diğerleri bunun nedenlerini gürcü basınının, özellikle de türkler ve azerilere iftira atılsa da, Güney Kafkas`dakı siyasal-askeri çatışmanın temel failinin ermeni taşnakları olmaları aynı dönemde olgular ve belgelerle kanıtlanmıştır. Fakat bolşeviklerin milletlerin hak beraberliğine dair kandırıcı siyaseti , 1917 aralık ayında Lenin ermenilerin planlarının gerçekleşmesine olanak sağlayan organizasyonları (S.Şaumyan`ın Kafkas`ın Acil Durum Yönetimi Başkanlığı`na atanması) onları daha da etkinleştirdi.

Bu dönemde Güney Kafkas`dakı iç ve dış politika, nitekim sınırlar sorunu 1917 yılın sonu 1918 yılın başlarında yapılar bir takım görüşler ve sözleşmeler de (Erzincan, Trabzon, Brest-Litovsk, Batum) önemli yerlerden birine sahip oldu. Fakat ermeniler yapılan sözleşmelere uymayarak çok sayıda silahlı güçlerle Azerbaycan topraklarında, özellikle de Erivan, Zengezur ve Nahçivan bölgelerinde terör ve şiddete başladılar. 1917 aralık ayından itibaren  ermeni silahlı çeteleri Umudlu, Garalar, sırhavend, Buruc, Çıraglı ve b. Köylere saldırarak ahaliyi taşnaklara tabi olmaya zorladılar. Azerilerden türlü vergilerin toplanması, ahalinin hayvanlarının çalınması bu dönemden sonra muntazam hal oluyor. 1917 aralığında ermeni silahlı haydut çeteleri Erivan, Zengezur, Karabağ  ve Nahçivan`ın bir takım köylerine girerek ahaliyi evlerinde bekçi koymakla beraber onlardan tabi olmalarını talep edirdiler.