Azerbaycan

2012 Nisan'ında almanca olan "Rochfeller Magazine" dergisi Ermenistan-Azerbaycan sorununun birliklerin temas hattı boyunca yaşayan Azerbaycanlı nüfusun günlük yaşamını nasıl etkilediği konusunda geniş makale çıkardı. (Haberi sonradan daha birkaç yabancı medya, özellikle ABD'nin saygın gazetesi olan "The Wall Street Journal" çıkardı).

Makale Ağdam`ın Azerbaycan'ın kontrolünde olan ve temas hattının direk yakınındaki Çıraglı köyünden bahsediyor. Makalenin kahramanı köyün 70 yaşındaki sakini Hosrov Şükürov`dur. Dergi yazıyor ki, o, Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ'a göre savaşın başlamasında suçlu değil, fakat bu savaşın etkilerini her gün kendi üzerinde hissediyor: "Hosrov`un evi ve avlusu 2 duvar arkasındadır, evin kapısında ve duvarlarında yüzlerce mermi yeri var. Duvarın ötesinde Dağlık Karabağ etrafında başlayan çatışma çevresinde Ermenistan'la Azerbaycan arasında oluşmuş temas hattıdır. Şükürov temas hattının Azerbaycan tarafında yaşıyor. Çıraglı köyünde her evin kapısında mermi izleri var, köye bitişik siperlerde askerler silahlarını Ermeni keskin nişancılarının bulundukları karşı siperleri nişan almışlar ". "Biz her gün ateş sesi duyuyoruz. Bazen Ermeni askerleri bizim evin 150 metrine kadar gelip çıkıyorlar. Evin ikinci katının pencereleri taşla örülmüş, biz ancak birinci katı kullanabiliyoruz", - diye Şükürov belirtiyor. Köylü konuşuyor ki, onun kızı bir kaç yıl önce Ermenilerin attığı kurşunla elinden yaralanmış. Onu düğünde vurmuşlar. 1993 yazından itibaren Ağdam`ın Çıraglı köyünün sakinlerinin yaşamı dramatik biçimde değişti ", - diye makalede yazılır.

Yazar Dağlık Karabağ sorununun geçmişini hatırlatıyor ve yazıyor ki, taraflar arasında gevrek ateşkes hüküm sürüyor ve cephe şimdiki temas hattından geçiyor. "Ağdam 23 Temmuz 1993 yılında işgal edildi", - diye İlçe Kaymakamı yardımcısı Zülfü Qasımov belirtiyor. Şimdi bölgenin % 77'sinin Ermenistan'ın kontrolündedir. Aynı zamanda Gasımov'un önceleri yaşadığı Ağdam şehri. "Savaşta bizim bölgeden 6 binden fazla kişi öldü, sadece Ağdam`dan 141 bin Azeri mülteci düştü", - diye bildiriyor. İnternet üzerinden savaştan önce 50 bin kişinin yaşadığı Ağdam`ın virane kaldığını ve tamamen yıkıldığını görebiliriz.

Dergi, 1993 yılında BM Güvenlik Konseyi oybirliğiyle Azerbaycan'ın tarafında durmuş ve Ermeni kuvvetlerinin işgal edilmiş bölgelerden çıkarılmasını talep ettiğini bir kez belirtiyor. Ağdam ilçesinin işgali ile ilgili olarak 29 Temmuz  1993 yılında karar alınmış: "Uluslararası hukuk kurallarına göre, Azerbaycan'ın tutumu haklıdır. Dağlık Karabağ'ı kimse bağımsız cumhuriyet olarak tanımıyor ve dünya onu Azerbaycan'ın parçası sayıyor ".

Dergiye göre, bütün sorunlara rağmen, Çıraglı köyünün sakini H.Şükürov diyor ki, onlar köyde yaşamak istiyorlar. Şükürov sohbete köyün diğer ileri gelenlerini dahil edemiyor, çünkü onlar Ermeni keskin nişancılarına hedef olabilirler. Diğer bölgeler ise mayınlara göre geçilmezdir. Ağdam`dan temas hattı geçiyor ve sakinlerin birçoğu onu "ölüm bölgesi" olarak anıyorlar. Aynı zamanda halk hatta dürbün yardımı olmadan da Karabağ'daki Ermeni kuvvetlerinin siperlerini, onların bastırdıkları "sınır direklerini" görebilirler. Artık 20 senedir AGİT Ermenistan'la Azerbaycan arasında arabuluculuk yapıyor, henüz sonuç yok. Uzmanlar, politikacılar ve diplomatlar Dağlık Karabağ hakkında konuşurken "dondurulmuş çatışma" ibaresini kullanıyorlar. Fakat daha önden izlediğinizde bu çatışma hiç de dondurulmuş gözükmüyor, daha çok patlamaya hazır barut fıçısını andırıyor ", - diye dergi yazıyor.

"The New York Times" gazetesi elemanı Ras Cuskalian (Russ Juskalian) Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında olmuş ve gördükleri hakkında geniş makale hazırlamıştır. Makale gazetenin 21 Eylül 2012 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Makaleden gazetecinin Ermeni asıllı ve onun büyükannesinin 1915 olayları sırasında Osmanlı Türkiyesi arazisinden Amerika'ya göç ettiği açıkca gözüküyor. Yazar, Dağlık Karabağ Sovyet hakimiyeti döneminde Azerbaycan'ın terkibinde özerk bölge statüsüne sahipti. Bu statü ermenilerin ve azerbaycanlıların birlikte yaşadıkları bu bölgede çatışmayı geçici olarak yatırabilmiştir. Fakat geçen yüzyılın 80'li yıllarının sonlarında Sovyetler Birliği dağılmaya başladığında etnik çatışma yeniden alevlenmiş, kanlı karakter almıştır diye yazıyor.

Yazara göre, Dağlık Karabağ'a gittiğinde orada debdebeli oteller, klimalı otobüsler ve zengin mutfakla karşılaşacağını düşünüyormuş. Ancak beklediklerinin hiçbiri ile karşılaşmamış. "Bunların karşılığında biz yerel evlerde konakladık. Neredeyse orada su bulmaya garanti yoktur, ev sahipleri ile birlikte basit yemekler yemeliydik ve Sovyet döneminden kalma "Jiguli"lerde veya eskimiş, tekerlekleri "kel" minibüslerde dolaşıyorduk. Komfort yokluğunun karşılığında ben hakkında az bilgili olduğum bu bölge hakkında daha fazla öğrenmeye çalışıyordum "diye Ras Cuskalian yazıyor.

Amerikalı gezginler daha sonra Stepanakert'e "20 dakikalık mesafede" bulunan Şuşa`ya gidiyorlar ve orada aslen Bakülü olan Ermeni Saro Saryan`ın evinde misafir olurlar. Yazar yazıyor ki, Şuşa'nın başı çok belalar çekmiş, 80'li yılların sonlarında Azerilerin kaleyi andıran sayılı takviye noktası olmuştur. Kentteki binaların çoğu Ermenilerin Stepanakert'e attıkları roketlerle yıkılmış.

Amerikalı gazeteci ve arkadaşı Dağlık Karabağ'daki "ermenileştirilmiş" tarihi yapıların bir kaçını gezdikten sonra yol geçerken Ağdam haabeliklerini de göre bilmişler. Yazara göre, Stepanakert-Mardakert (Hankendi-Ağdere) yoluyla "kırık dökük" taksi ile hareket edince Ağdam`ın harabeliklerini gözlemlemek mümkündür, fakat Ermeni şoför uyardı ki, fotoğraf çekmek yasaktır. Daha sonra şoför yabancı gazetecinin bu manzarayı çabuk geçmesi için hızı arttırmış.

Ras Cuskalian daha sonra yazıyor ki, Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermenilerin sözde Türklerin onlara karşı yaptıklarının öcünü almak için savaşıyorlardı. Fakat yazar Ermenilerin neredeyse bir yüzyıl önce Türkler tarafından takip olunmalarına kendi Azerbaycanlı komşularını kendi evlerinden kovmakla, onlara karşı kitlesel katliamlar gerçekleştirerek yanıt vermelerini anlamakta zorluk çekiyor: "Peki şu anda yaklaşık ben yaşta olan, hiçbir zaman doğdukları bu yerleri görmeyen ve Azerbaycan'ın çeşitli yerlerinde göçmen olarak yaşayan Azerbaycanlı kızlar ve oğlanlar nasıl olsun? Ben Ermeni asıllı olmam nedeniyle Azerbaycan'ın kalan yerlerini muhtemelen göremem. Ancak onlar da kendi doğdukları yerleri görmek planağına sahip değiller ". Amerikalı gazeteci işgal altındaki Kelbecer ilçesinde da olmuş ve orada gördüklerini tasvir ederek yazmış ki, Ağdam gibi Kelbecer de harabeye dönüşmüştür. Şehirde Rusya'dan ve diğer yabancı ülkelerden göç ettirilen az sayıda Ermenilerden başka hiç kimse yaşamıyor. Ancak Kelbecer'in ünlü İstisu pansiyon-otelinin yıkıntılarında dinlenen Ermenilere rastlamak mümkündür.

2012 yılı Mart ayında Kanada'nın Montreal kentinde yayınlanan ünlü "La Presse" gazetesinde "Kafkasya'da gerilim" adlı Ermenistan-Azerbaycan sorununa adanmış makale yayınlanmıştır. Makale yazarı Laura Julie Perrault eski toprak sayılan Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan toprağı olduğunu söylüyor ve son yıllarda sorunun unutulduğunu belirtiyor. Fakat Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki görüşmelerde son zamanlarda oluşmuş çıkılmaz durumun bölgesel sorunun yeniden başlamasına neden olabileceği ve bu çatışmadan Rusya, İran ve Türkiye'nin de katılacağı korkusunun mevcut olduğunu belirtir.

Yazar L.Perrault Ermenistan tarafından ilhak edilen Dağlık Karabağ'ın uluslararası hukuka göre Azerbaycan toprağı olduğunu belirtiyor ve bilhassa vurguluyor ki, eğer 1994 yılına kadar Dağlık Karabağ nüfusunun yüzde 75'ini Ermeniler, yüzde 25'ini ise Azeriler oluşturuyordusa, bugün Dağlık Karabağ nüfusu sadece Ermenilerden oluşuyor . Yazar ayrıca Ermenistan ordusunun Dağlık Karabağ çevresindeki Azerbaycan`nın 7 ilçesini işgal ettiğini ve 600 bine yakın Azeri'nin Dağlık Karabağ da dahil olmak üzere işgal altındaki bölgelerden kovulduğunu söylüyor.

Makalede ayrıca dünyanın hiçbir ülkesinin Dağlık Karabağ denen bir kuruluşu tanımadığını vurguluyor. Yazar özellikle Dağlık Karabağ'ın gelecek statüsünü belirlemek amacıyla referandum yapılması konusunun taraflar arasında temel tartışma konusu olduğunu kaydetmiştir. Yazara göre, eğer Ermeniler sadece "Dağlık Karabağ sakinlerinin referandumda" yer almasını istiyorsa, Azerbaycan ise referandumun tüm ülke topraklarında geçirilmesinden yana olduğunu belirtiyor.

Makalenin sonunda çatışmada ilginç taraflardan bahsedilir. Rusya'nın Ermenistan ile yakın müttefik olması, İran'ın Azerbaycan ile karmaşık tarihsel ilişkileri ve İran'ın laik rejimi kabul edememesi düzleminde Ermenistan'ın tarafında olduğu sanılır. Azerbaycan'ın yakın müttefiki olarak ise her geçen gün gücünü arttırmakta olan Türkiye'nin çıkış yaptığı kaydedildi.

İtalya'nın önde gelen "L Occidentale" gazetesinde (Haziran, 2012) Dağlık Karabağ sorunu hakkında makale yayınlanmıştır. Makalenin yazarı Laşa Zilpimani belirtiyor ki, son dönemlerde cephe hattında ateşkes rejiminin bozulması uluslararası kamuoyunu rahatsız ediyor. Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununun yeniden tutuşması tüm Kafkasya bölgesi için büyük tehdittir.

Dağlık Karabağ sorunu 20 yıldır dondurulmuş durumda. Batı'nın ve Rusya'nın 20 yıllık aracılık misyonuna ve ciddi çabalarına rağmen çatışma taraflarını ikna eden çözüm seçeneği bulunmamıştır. Şimdiki durum-kvo ise 1994 yılında elde edilen barış anlaşması sonucunda meydana gelmiştir.

Ermenistan ordusu Sovyetler Birliği'nin ve Ermeni lobisinin desteğiyle Azerbaycan'ın büyük bir arazisini - Dağlık Karabağ bölgesini işgal etmiştir ki, bunun da sonucunda bu bölgede yaşayan Azeriler kendi topraklarından göç düşmüşlerdir. Bundan sonra Dağlık Karabağ tek taraflı bağımsızlığını ilan etmiştir. Fakat onun bağımsızlığı dünyada hiçbir devlet ve uluslararası kuruluş tarafından tanınmıyor. Bu ise Ermenistan`ın fiilen Dağlık Karabağ'ı işgal etmekle kendi arazisini genişlendirdiği anlamına geliyor.

Siyasi, askeri ve ekonomik yardım olmasaydı, Ermenistan Azerbaycan arazilerini işgal etmesi bir tarafa, hatta bağımsız bir devlet olarak kendisini tasdik edip yaşayamazdı. Münakaşa başladığında Avrupa Birliği bir takım çelişkiler nedeniyle ihtiyatlı davranarak sorunun çözümüne dair somut pozisyon tutmamıştır.

Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü Birleşmiş Milletler (BM) ve tüm dünya devletleri tarafından tanınıyor. Bugün Azerbaycan haklı olarak talep ediyor ki, onun egemenliğine ve BM tarafından tanınmış toprak bütünlüğüne saygı duyulsun ve işgal edilmiş toprakları geri verilsin. Uluslararası yasaların Azerbaycan'ın yanında olmasına rağmen, toprakları halen Ermenistan'ın işgali altındadır. Tabi ki, böyle durum resmi Bakü'yü tatmin edemez.

Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından Şuşa'nın işgalinin 20. yılı dolayısıyla Macaristan'ın "Nepsava" gazetesinin 9 Mayıs 2012 yılı sayısında "Karabağ sorununun sönmekde olan alevleri" adlı makale yayımlandı. Yazının yazarı, ünlü gazeteci ve sosyo-politik konular yazarı Ferens Kepeç geçtiğimiz yıl Macar medyasının temsilcileri ile birlikte Azerbaycan'da olmuş, Dağlık Karabağ sorununun acı sonuçları ve göçmenlerin yaşam koşulları ile yerinde tanışma imkanı kazanmıştır.

Makalede Şuşa'nın temelinin Azerbaycanlılar tarafından atılmasından, 200 yılı aşkın bir dönemde bu kentin zengin kültür merkezi ve "Kafkasya'nın konservatuarı" olarak tanınmasından bahsedilmektedir. Bölgenin önemli maddi kültür anıtı olarak 1985 yılında koru ilan edilen Şuşa'nın Ermeniler tarafından hunharca yıkılmasında bahsediliyor. Yazar 1992 Mayıs'ında kent nüfusunun % 90`dan  fazlasını oluşturan Azerilerin kendi yurtlarını terk etmelerinin nedenini açıklarken gösteriyor ki, eğer onlar Şuşa'da kalsaydılar, Ermeni vandallarının eli ile bu şehirde ikinci Hocalı soykırımı tekrarlanabilirdi.

Ferens Kepeç sadece Şuşa'nın değil, daha 7 Azerbaycan ilşesinin de Ermeni işgali altında olduğunu, Ermeni silahlı kuvvetlerinin sadece bizim askerlere değil, sivil halka karşı da keskin nişancı savaşı yürüttüğünü, hatta küçük çocukları öldürmekten bile vazgeçmediklerini kaydediyor. Görüşlerini kanıtlamak için sadece geçen yıl Ermeni terörünün kurbanı olmuş 9 yaşındaki Fariz Bedelov`un ve 13 yaşındaki Aygün Şahmalıyeva`nın trajik kaderini hatırlatıyor. 20 yıldan beri işgal altında olmasına rağmen, Şuşa`nın Azerbaycan halkının tarihi hafızasında sağlam yer tutması görüşü makalede özel olarak vurgulanmaktadır. Gazetede Şuşa'daki ünlü Gövher ağa camiinin yarı yıkılmış durumda olan minarelerinin tasviri de verilmiştir.