Azerbaycan

Ermenistan ateşkesin elde edilmesi ve askeri operasyonların durdurulması sonrası işgal ettiği Azerbaycan topraklarında - Dağlık Karabağ'da ve ona bitişik çevre bölgelerde demografik yapıyı yapay şekilde değiştirmek politikasını uygulamaya başladı. Bu amaçla işgal altındaki topraklarda Ermenilerin yasadışı yerleşimi gerçekleştirildi ve süreç şimdi de devam etmektedir. Çeşitli kaynaklardan, özellikle Ermenistan kaynaklarından ve AGİT Grubunun raporlarından doğrulanan bilgilere göre, geçen yüzyılın 90'lı yıllarının ortalarından başlayarak 2012 yılına kadar Dağlık Karabağ ve işgal altındaki diğer bölgelere 25-27 bin Ermeni göç ettirildi. Bu göç politikası Ermenistan hükümeti, yurtdışındaki Ermeni diasporası tarafından desteklenmiş ve finanse edilmiştir. İşgal altındaki topraklarda yerleşimin uygulanması Ermenistan'ın da 1993 yılında katıldığı 12 Ağustos 1949 tarihli Sivil Nüfusun Savaş Zamanı Korunması ait Dördüncü Cenevre Sözleşmesi`ne ve buna ek protokollere aykırıdır.

Yasadışı yerleşim süreci geçen yüzyılın 90'lı yıllarının ortalarında özellikle geniş yaygınlaşmıştır. Ermenistan hükümeti zamanında İstanbul'dan ve Azerbaycan'ın diğer yerlerinden göçüp giden Ermenilerin bir kısmını işgal altındaki bölgelere göç ettirmiş, ayrıca Ortadoğu ülkelerinden ve diğer yabancı ülkelerden Ermenilerin bu bölgelere aktarılmasına dair özel uygulama gerçekleştirilmiştir. Ermenistan eski Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan'ın danışmanı Levon Zurabyan`ın beyanı uyarınca, 1998 yılına kadar sadece Laçın ilçesi arazisinde yerleştirilen Ermenilerin sayısı 15 binden fazlaydı. Ermenistan hükümeti Dağlık Karabağ ve işgal altında olan diğer Azerbaycan bölgelerinde yaşayan Ermeni ailelerine toptan maddi yardım gösterip, onları hayvanlarla temin etmiştir. Ermenistan bütçesinden işgal altındaki bölgelerde yapılan göçü desteklemek için her yıl özel finans ayrılıyor.

2004 yılından itibaren "Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında durum" adlı karar projeleri birkaç kez BM Genel Kurulu yıllık toplantısı gündemine alındı. 2004 yılında Azerbaycan'ın ilk kez BM Genel Kurulu`nun işgal altındaki bölgelerdeki yasadışı yerleşim, yasadışı ekonomik faaliyet, tarih-kültür anıtlarının tahrip edilmesi ve diğer faaliyetler hakkında konuyu tartışmaya açması üzerine sorunun çözülmesine dair arabuluculuk Grubunu yapan AGİT Minsk Grubu bu konuları incelemek için özel Grub kurdu. Grubun düzenlenmesi BM Genel Kurulu`nun aynı yıl yapılan 59. toplantısının gündeminin "Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında durum" hakkında 163.paragrafı tartışma çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.

AGİT Minsk Grubu`nun Ermenistan ve Azerbaycan Dışişleri Bakanları anlaşması esasında kurulmuş Keşif Grubu`nun (OSCE Minsk Group Fact-Finding Mission) bünyesine Minsk Grubu`na eşbaşkanlık yapan ülkelerin-ABD, Fransa ve Rusya, aynı zamanda Minsk Grubu`na giren ülkelerden Almanya, İtalya, Finlandiya ve İsveç'ten olan uzmanlar dahil edildi. Grubda ayrıca AGİT Başkanı'nın aktif özel temsilcisi Anjey Kasprzyk ve AGİT Sekreteryası'nın temsilcileri de katıldı. AGİT Minsk Grubu'nun Keşif Grubu 2005 yılı 31 Ocak ayından 6 şubata kadar Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ çevresindeki 7 işgal edilmiş bölgesinde gözlemler yapmıştır. Grub 2005 yılının Mart ayında işgal altındaki Azerbaycan topraklarındakı duruma ilişkin hazırladığı raporu AGİT Vyan`dakı sekreterliğine, aynı zamanda çatışma taraflarına sundu.

AGİT Keşif Grubu ilgili raporunda Ermenistan'ın işgal altındaki topraklarda yasadışı yerleşimi gerçekleştirdiği konusunda Azerbaycan'ın uzun süredir ifade ettiği endişelerini doğruladı. Grub işgal altındaki topraklarda yerleştirilen Ermenilerin sayısını görsel değerlendirme yoluyla belirlemiş ve ortaya çıkan rakamlar Azerbaycan'ın daha önce açıkladığı rakamlara pek yakın olduğu tespit edilmiştir. Grub belirlemiş ki, işgal altındaki topraklarda yerleştirilen Ermenilerin sayısı 17 binden fazladır. Aynı görev incelemesinden önce Türkiye bu rakamın 20-23 bin arasında olduğunu beyan etmiştir. AGİT Keşif Grubu bu raporunda sadece Laçın ilçesi arazisinde 8-11 bin Ermeni'nin yerleştirildiğini tespit etmiş. Azerbaycan'ın bilgilerine göre ise bu rakam 13 binden fazladır. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Laçın ilçesinde nüfusun organize bir şekilde yerleştirilmesinin Grub tarafından onaylanması özel bir endişe yarattığını belirtmiştir. Öyle ki, önceleri burada genellikle Ermeniler yaşamamış.

Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı AGİT Grubu`nun bölgeye gönderilmesinin BM Genel Kurulu konumu uyarınca gerçekleştirildiğini beyan etmiştir. Bildiride belirtilmiş ki, bu misyon Azerbaycan topraklarının işgal edildiği ve BM Güvenlik Konseyi`nin Ermenistan ile Azerbaycan arasında ihtilafa ait ilgili kararlar kabul ettiği zamandan beri ilk kez gerçekleştirildi. Minsk Grubu eşbaşkanları Keşif Grubu`nun raporu ile birlikte mektup da yayınlamışlar. Mektupta eşbaşkanlar işgal edilen topraklarda Ermenilerin yerleştirilme sürecinin durdurulması, bölgenin demografik yapısında değişikliklere son vermek talepleri ile konuşma yapmışlar ve donor ülkeleri çevredeki nüfusun Ermenistan'a iadesi için yardım etmeye çağırmışlar. Eşbaşkanlar özel olarak belirtmişler ki, bu durumun uzun süre kalması barış sürecini ciddi şekilde zorlaştırıyor.

2010 yılı Eylül ayında BM Genel Kurulu olağan yıllık toplantısı sırasında Azerbaycan bir kez işgal altındaki ülkelerdeki durum hakkında karar taslağını tartışmaya çıkardı. Projenin oylamadan geçmesi şanslarının yeterince yüksek olmasını dikkate alan Ermenistan işgal altındaki Azerbaycan topraklarındakı durumu incelemek için AGİT Minsk Grubu tarafından daha geniş karta sahip Saha Değerlendirme Grubu`nun bu bölgelere sefer etmesine izin verdi. Minsk Grubu'nun bu yıl oluşturulan Saha Değerlendirme Grubu Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesi civarında olan işgal edilmiş topraklarda genel durumun değerlendirilmesi amacıyla 7-12 Ekim 2010 tarihleri arasında bu bölgelerde olmuştur.

   

Alan Değerlendirme Grubu bir kez Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında Ermenilerin yerleştirilme politikasının devam ettirildiğini, ayrıca altyapı değişikliklerin ve ekonomik faaliyetin gerçekleştirildiğini ortaya çıkarttı. Görsel değerlendirme ve yerel halk tarafından verilen bilgilere göre, Azerbaycan'ın işgal edilmiş yedi ilçesinde yasadışı şekilde yerleşmiş Ermenilerin sayısı Grub tarafından yaklaşık 14 bin kişi gösterilmiş. Bu göçmenlerin bir kısmı restore edilen veya yeniden inşa edilmiş evlerde yaşıyor.

   

Ermenistan kaynaklarında, Ermeni yetkililerinin açıklamalarında da işgal altındaki topraklarda yasadışı yerleşmeyi doğrulayan belgelere düzenli olarak rastlanır. Örneğin, 2012 yılının Nisan ayında Ermenistan "Panarmenian" ajansı Dağlık Karabağ "hükümeti" üyesi Narine Astçatryan`a dayanarak haber vermiş ki, son beş yılda Azerbaycan'ın işgal altında bulunan topraklarına 600'den fazla Ermeni ailesi göç ettirilmiş. Bu ailelerin çoğunluğunun birliklerin temas hattı yakınında yerleştirildiği belirtiliyordu.

Sadece 2010 yılında Azerbaycan'ın işgal altındaki Laçın ilçesi arazisinde 199 Ermeni ailesi (616 kişi) yerleştirilmiş. 2011 yılının ilk aylarında ise Laçın'da daha 50 aile yerleştirildi. 2011 yılı sonuna kadar ise toplam Laçın ilçesi arazisinde 300 ailenin yerleştirilmesi planlanıyordu. Dağlık Karabağ'daki yasadışı rejim yetkilileri bu araziye göç ettirilenlere ve sürekli yerleşmeye izin verenlere indirimli kredilerin ayrıldığını, onlar inşaat malzemeleri, ayrıca göçme ve eşyaların taşınması için ulaşım araçları ile temin edildiğini belirtiyorlardı. Lübnan'da faaliyet gösteren «Artsax» fonu tarafından Laçın'da yerleştirilmiş Ermeni ailelerinden her birine tarımla uğraşmak için 2700 ABD doları tutarında indirimli kredi verildi.

2012 yılında ise Suriye'deki çatışma ile ilgili bu ülkeyi terk eden Ermenilerin işgal atındakı Azerbaycan topraklarında yerleştirilmesine dair etkin kampanya başladı. Ermenistan Bakanlar Kurulu bu konuyu tartışmak için özel kapalı toplantı yaptı. 2012 yılının Ağustos ayının sonlarına olan bilgilerine göre artık işgal altındaki Laçın ilçesine 15, Kelbecer bölgesine ise 1 Suriyeli Ermeni ailesi yerleştirilmiş.

Böylece, Ermenistan'ın işgal altındaki Azerbaycan topraklarında demografik yapıyı yapay şekilde değiştirme çabaları Dağlık Karabağ sorununa ilişkin görüşmeler sürecini daha da zorlaştırıyor. Yasadış yerleştirme sadece Dağlık Karabağ'ın idari sınırları ile sınırlı kalmayıp, işgal altındaki çevre bölgeleri de kuşatması Ermenistan'ın bu topraklarda yasadışı yerleştirme politikasını bir kez daha göstermektedir.