Azerbaycan

  

20. yüzyılın başlarında Ermeni tarihçisi N.Adons Ermenilerin menşeinden bahsederken M.Ö. 7. yüzyılda Kimmer aşiretlerinin akınları sonucunda Küçük Asya’da yaşadıkları yerlerden sıkıştırılan Frigya Ermenilerinin Fırat nehrinin geçerek yerli Aramey halkına karıştığını yazmaktadır. Gelme Frigyalıların Aramey menşeli yerlilerle karışması sonucunda Ermeni halkının çekirdeği şekillenmiştir. Ermenilerin çifte adı - Hayk ve Armenius onların kökeninin iki halktan geldiğine dair en sağlam delildir. Geçen yüzyılın başlarında başka bir Ermeni araştırmacı B.İşhanyan şöyle yazmaktadır: “Ermenilerin gerçek vatanı … Küçük Asya’dır, yani Rusya sınırlarının dışındadır ve Güney Kafkasya’da birkaç saf Ermeni eyaleti dışında (başlıca olarak İrevan bölgesinde) Kafkasya’nın değişik bölgelerine sadece son yüzyıllarda serpilmişler”. 
Dağlık Karabağ’ın (Arsak’ın) Albanyanın tarihi eyaletlerinden biri olduğunu Erken Orta Çağ Ermeni tarihçileri Ananiya Şiraklı, Moisey Horenli vd. de doğrulamaktadır. Musa Kalankatlı’nın “Alban Tarihi”nde Arsak’ta Ermenilerin yaşadığına dair hiçbir bilgiye rastlanmamaktadır. 

1823 yılı Karabağ’ın nüfusuna dair belgelerine göre o dönemde Karabağ’da bir şehir ve 629 köy vardı. Bu köylerin 436’sı Azerbaycanlı, 161’i Ermeni, 2’si karışık, 30’u ise etnik kimliği belirtilmemiş köylerdi. 1823 tarihli, nüfus sayımı verilerine göre Ermeni yaşayan 2, hatta 1 hanesi olan iskan birimleri de Ermeni köyü olarak belirtilmiştir. Bu ise etnik menşei belirtilmemiş köylerin ekseriyetinin Türk menşeli olduklarını göstermektedir.
Tarihi verilere göre Rus-İran savaşı sırasında Karabağ hanlığını sadece Türk menşeli ahali terk etmiştir. 1823 yılı nüfus sayımı verilerinde göre Ermenilerin Karabağ’ı terk etmesine dair hangi bir kayıt bulunmamaktadır. Bilakis, söz konusu belgelere göre, 1817-1823 yıllarında Karabağ hanlığına Hoy, Beyazid, Van ve İran’ın değişik bölgelerinden Ermenilerin göç ettiği görülmektedir.24 Nisan 1828 yılında Paskeviç göç politikasını yöneten Lazarev’e göçmenlerin büyük kısmının, özellikle de fakir olanlarının Karabağ’a göçürülmesine dair talimat vermiştir.
1911 yılında Rus araştırmacısı N.Şavrov 1828-1830 yıllarında İran’dan 40000, Türkiye’den 84600 Ermeninin Güney Kafkasya’ya göçürülerek neredeyse Ermeni nüfusun bulunmadığı Yelizavetpol ve İrevan guberniyalarında (vilayetlerinde), özellikle Yelizavetpol guberniyasının dağlık bölgesinde ve Göyçe gölü sahilinde meskunlaştırıldığını yazmıştır. Şavrov halen Güney Kafkasya’da yaşayan 1 milyon 300 bin Ermeniden 1 milyondan fazlasının bu bölgeye göç ettirilmiş Ermeni olduğunu yazıyordu.
10 Şubat 1828 yılında imzalanmış "Türkmençay Anlaşması"nın 15. maddesinde Ermenilerin göç ettirilmesine dair hüküm yer almıştır. Ermenilerin göçürülmesini organize etmek için İrevan ve Nahçivan’da göç komiteleri oluşturulmuştur. Göçmenlere önemli ayrıcalıklar tanınmıştır. Onlar 6 yıl müddetine vergi ve yükümlülüklerden muaf tutulacaklardır. Onlara İran’dan alınan tazminattan kaynak da ayrılmıştır. İmparator I. Nikolay’ın 21 Mart 1828 tarihli fermanına göre Azerbaycan’ın Nahçivan ve İrevan hanlıkları feshedilmiş, onların yerinde Rus hakimleri tarafından yönetilen «Ermeni Bölgesi» adlı yeni idari kurum oluşturulmuştur. 1849 yılında bu bölgenin adı değiştirilerek İrevan guberniyası adlandırılmıştır. 1922 yılı sonlarında Karabağ’ın dağ ve ova idari birimlerine ayrılması konusu gündeme getirilmiştir. Konuyla ilgili Karayev, Dövletov ve Mirzoyan’dan ibaret komisyon bir öneri hazırlayarak Transkafkasya Vilayet Komitesinin parti toplantısına sunmuştur. Vilayet Komitesinin tavsiyesiyle Azerbaycan Komünist Partisi 1 Temmuz 1923 yılında Karabağ’ın dağlık bölgesine özerklik vermiş ve 7 Temmuzda kararı yayınlamıştır. Böylece Dağlık Karabağ Özerk Cumhuriyeti kurulmuştur.
Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti o dönemde yönetimde olanların sorumsuzluğu yüzünden coğrafi kriterle değil etnik kriterle tesis edildi. Bu Ermenilerden yana bir sonuç ortaya çıkarmıştır. Mesela Ağdere ilçesinin 10-20 km yakınındaki Azerbaycan Türk köyleri vilayet sınırları içine alınmamış, 40-60 km uzaklıktaki Ermeni köyleri ise bu ilçeye bağlanmıştır. Böylece Karabağ’ın dağlık ve ova kısımları birbirinden ayrılmıştır.
1979 yılında ise bu gösterge 37,2 bin (%23,0) olmuştur. 1989 tarihli genel nüfus sayımına göre vilayetin toplam nüfusu içinde Azerbaycanlıların sayı 40,6 bin ulaşmıştır. Zaman-zaman Azerbaycanlıların ata yurtlarından zorla göçürülmesi bu rakamların artımını olumsuz etkilemiştir.