Azerbaycan

Azerbaycan Cumhuriyeti arazisi zengin floraya sahiptir. Burada 4500 'den fazla çiçekli, yüksek cinsli bitki türü yayılmıştır. Türlerin toplam sayısına göre Azerbaycan'ın florası Güney Kafkasya cumhuriyetlerinin en zenginidir. Öyle ki, ülkede yayılan bitki türleri Kafkasya'da biten bitki türlerinin genel miktarının % 66 'ini oluşturuyor.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde floranın zengin ve bitki örtüsünün rengarenk olması, onun fiziksel-coğrafi ve doğal-tarihi ortamının çeşitliliği ve ayrıca uzak floristik alanların etkisi altında oluşmuş karmaşık tarihi ile ilgilidir.

Azerbaycan'ın Ermenistan tarafından işgal edilmiş topraklarında 247 352 hektar orman alanları kalmıştır. Buradaki bitkilerin çoğu endemik türler olup dünyanın hiçbir yerinde doğal halde bitmiyor.

Hirkan çobanpüskülü - pirkal (İlex hyrcana Pojark) - Relikt (cinsi tükenmekte olan türdür) türdür. Neslinin tükenmesi tehlikesi var. Hankendi yakınlarında Badara ve Daşaltı köyleri çevresinde rastlanır. Dağınık halde kayın ağacı, kayın-gürgen ve karışık ormanlarda çalılık gibi rastlanır.

Kafkasya Kardeleni (Galanthus caucasicus (Baker), A.Gross) – Nergisgiler familyasından bir bitki. Alanı azalmakta olan nadir türdür. Şuşa'da (Keçel-Gaya ve Tophana civarında) ve Füzuli`de bitiyor. Ormanın nispeten açık bölümlerinde ve kenarlarında ağaç ve çalıların etrafında bitiyor. Rezervi çok azdır.

Komarov pire otu – Bileşikgiller familyasından bir bitki. Azerbaycan'ın nadir endemik türüdür. Dağlık Karabağ'ın alp Kuşağı kayalıklarında bitiyor. Türe nadir rastlanır.

Güzel skorzonera (Sjorzonera pulchra Lomak) - Bileşikgiller familyasından bir bitki. Çok nadir endemik türdür. Azerbaycan'da sadece Dağlık Karabağ'da Hocavend ilçesinde Ziyaret Dağı'nda ve Tophana bölgesinde rastlanır. Orta dağ kuşağından başlayarak subalp kuşağına kadar kayalı-çakıllı yamaçlarda bitiyor.

Güzel telegiya - Bileşikgiller familyasından bir bitki. Nadir bitki türüdür. Dağlık Karabağ'da ve Kelbecer`de Yukarı Ayırım köyünde yayılmıştır. Orta Dağlık ve subalp Kuşakları'nın ormanlarının yüksek yeşillik ve dağ çimenlerde bitiyor. Tek tek rastlanır.

Kafidemsi Taflan (Euonymus velutina Fisch. Et Mey) - Taflan familyasından bir bitki. Nadir relikt türdür. Yukarı Karabağ'da Hocevend ilçesinde yayılmıştır. 1800 m-ra kadar yüksekliğe gibi olan aydınlık ormanlar, dağ yamaçlarında ve dereler boyu bitiyor.

Ağaca benzer fındık-ayı kayını – Fındıkgiller familyasından bir bitki. Nesli tükenmekte olan relikt türdür. Kelbecer ilçesi Çiçekli ormanında bitiyor. Orta dağlık kuşağında (deniz seviyesinden 1000-1700 m yükseklikte), geniş yapraklı kayın-gürgen, meşe-gürgen ormanlarında karışık halde bitiyor.

Adi kestane - Fındıkgiller familyasından bir bitki. Alanı gitgide azalan relikt türdür. Yukarı Karabağ'da Hankendi çevresinde yayılmıştır. Deniz seviyesinden 600-1100 m yükseklikteki dağlık kuşağın kuzey yamaçlarında dağ vadileri ve derelerin yamaçlarında rutubetli konur killi topraklarda bitiyor.

Araz meşeyi - Kayıngiller familyasından bir bitki. Nadir endemik türdür. Zengilan ilçesinde (Bartaz, Göyeli, Ördekli, Sayıflı, Keçikli, Yukarı Yemezli köyünün civarında) yayılmıştır. Düşük dağlık kuşakta deniz seviyesinden 1000-1300 metre yükseklikte bitiyor. Kserofit seyrek orman oluşturur. Zengilan ilçesinde 10 bin hektar alanda nadir bitki gibi muhafaza ediliyordu.

Şoranyer kargasoğanı - Süsengiller familyasından bir bitki. Zengilan bölgesi çevresinde yayılmıştır. Yok olmuş tür olduğu tahmin edilmektedir.

Karabağ dağlalesi (Tulpa karabashensis Gross) – Zambakgiller familyasından bir bitki. Güney Zakafkasya`nın nadir endemik türüdür. Dağlık Karabağ'ın Şuşa, Tophana, Domů, Tag ve Tuğ köyleri çevresinde yayılmıştır. Deniz seviyesinden 1800 metre yüksekliğe kadar taşlı-çakıllı yamaçlarda bitiyor. Tek tek rastlanır.

Şmidt dağlalesi (Tulipa schmidtii Fomin) - Zambakgiller familyasından bir bitki. Güney Zakafkasya'ya mahsus, tükenmekte olan endemik türdür. Hocavend, Şuşa, Cebrail bölgelerinde yayılmıştır. Kuru, otlu yamaçlar çalılıklar arasında bitiyor.

Saksağan gülhatmisi (Alce sachsashanica İljin) – Ebegümecigiller silesindendir. Azerbaycan'ın nadir endemik türüdür. Hankendi'nde, Şuşa'da (Saksağan Dağı ve derbi doğrusu) ve Xohavend`de yayılmıştır. Deniz seviyesinden 1700 metreye kadar yükseklikte kuru taşlı yamaçlarda bitiyor.

Uzun yapraklı Kepalentera (Cephalanthera longifolia (L.) Fritsjh) - Alanı küçülmekte olan ve az rastlanan ender türdür. Hankendi çevresinde rastlanır. Düşük ve orta dağlık Kuşaklarının ormanları ve çalılıklarda bitiyor.

Kafkasya kaş orkidesi (Ophrys caucasica Woronow ex Grossh) - Kafkasya'nın nadir endemik türüdür. Cebrail, Gubadlı bölgeleri topraklarında, orta dağlık kuşağın kayalıkları arasında, otlu yamaçlar, orman kenarlarında, çalılıklarda bitiyor.

Bucuklu limodorum - Monotip cinsli çok nadir bitki türüdür. Dağlık Karabağ'ın orman kuşağında seyrek ormanlarda, çalılıklar arasında, orman kenarlarında bitiyor.

Doğu çınarı (Platanus orientalis L. (P. digitifolia Palb)) - bünyesi azalmakta olan relikt türdür. Zengilan ilçesi Besitçay ve Ohçuçay vadilerinde, Ağdere`de yayılmıştır. Çay kıyılarında, deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar dereler boyunca tabaka sularının yeterince nemlendirdiği alanlarda bitiyor. Besitçay Devlet Doğa koruma alanında muhafaza ediliyordu.

Durum buğdayı (Triticum monococcum L) - Çok nadir türdür. Dağlık Karabağ'da Hankendi, Tophana civarında, Şuşa, Laçin bölgelerinde yayılmıştır. Kuru, çakıllı, kumlu, killi yamaçlarda bitiyor. Önemli seleksiyon önemi var.

Adi nar - Tabii sınırlarda miktarı azalan relikt çeşittir. Zengilan ve Cebrail bölgelerinde yayılmıştır. Kurak yamaçlarda,  nehir kıyılarında bitiyor.

Adi orman kirazı - Tükenmek haddine ulaşmış ender türdür. Laçın, Ağdere bölgelerinde yayılmıştır. Orta ve üst dağlık kuşaklarında, orman kenarında, daha çok geniş yapraklı ormanların içinde bitiyor.

Ateş dikeni (Pyracantha coccinea Roem) - Doğu Akdeniz kıyılarına özgü ender türdür. Dağlık Karabağ'da, Şuşa yakınlarında Daşaltı köyünde yayılmıştır. Çay boyu çakıllarda, orman kenarlarında, seyrek ormanlarda, çalılıklarda deniz seviyesinden 1800 m yüksekliğe kadar taşlı yamaçlarda rastlanır.

Kafkasya avrat otu - rezervi ve alanı azalmakta olan Avrupa kökenli türdür. Küçük Kafkasya'nın dağ kayın ormanlığında, yol kenarlarında, Derelerde biter.

Adi porsuk (Taxus baccata L) - Nadir relikt türdür. Hocavend ve Kelbecer bölgelerinde yayılmıştır. Deniz seviyesinden 1900 m yüksekliğe kadar kayın-gürgen türlerinde meşealtı gibi tesadüf edilir. Mevcut ağaçları korumak ve becerilmesini düzenlemek gerekir.

Zakafkasya mezeryonu - Alanı küçülmekte olan nadir bitki türüdür. Cebrail, Gubadlı bölgelerinde yayılmıştır. Orta dağlık kuşağından başlamış 2900 m yüksekliğe kadar kirecli kalkerli kuru yamaçlarda bitiyor.

Gürgen yapraklı zelkova (Zelkova carpinifofolia (Páll) C.Koch. (Z.hyrcana Grossh. Et Jarm)) - Kafkasya'nın ve İran'ın nadir relikt bitkisidir. Dağlık Karabağ'da Hankendi, Şuşa, Hocavend, Fuzuli bölgelerinde yayılmıştır. Karabağ'ın güneydoğusunda Gürcü meşeyi ile karışık veya temiz ormanları var.

Yabanasması (vitis silvestris Gmel) - Alanı azalmakta olan nadir çeşittir. Hocavend, Zengilan (Ağbend köyü) bölgelerinde yayılmıştır. Nehir alüvyal obasında ve ormanlarda bitiyor.

Alp vudsiyası - Çok nadir tür olup arkto-alp reliktidir. Cebrail ilçesinde rastlanır. Yukarı dağlık ve Alp kuşaklarında, kaya gediklerinde, taşlı ve kayalı yerlerde bitiyor. Yüksek dekoratif ve bilim için önemli türdür.

Kokulu ardıç (Juniperus foetidissima Willd) - nadir tür olup deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar düşük ve orta dağlık kuşakların taşlı-kayalı, kuru yamaçlarında biterek Cebrail ilçesi Çullu, Gazanzemi, Şıhlar köyleri arazisinde yayılmıştır.

Tavuk çiçeği (Sternbergiya fischeriana (Herb) Roem) - nadir, alanı azalan tür olup, genellikle, orta ve düşük dağlık kuşakların kuru yamaçlarında biterek belirtilen arazide Şuşa ilinin Tophana topraklarında, Ağdam ilinin Göytepe, Fuzuli ilçesi Dövletyarlı köyleri çevresinde (Garaköpektepe ve Yelligedik arazisi) yayılmıştır.

Hirkan inciri (Fikus hyrcana Grossh) - Azerbaycan'ın endemik bitki türü olup düşük dağlık kuşağın nemli-yumuşak iklim ortamında yetişmektedir. Şuşa, Hankendi çevresinde yayılmıştır.

Acutiloba süsen (İris acutiloba CAMey) - nadir, sınırlı alanı Kafkasya endemikidir. Kuru killi-kumlu, taşlı yamaçlar ve Deniz Kenarı kumluklarda biterek Hocavend (Kuropatkino köyü çevresi) ve Şuşa etrafında (Tophana) yayılmıştır.

Kamilla süseni (İris camillae Grossh) - nadir sınırlı endemik türdür. Kuru, çakıl, taşlı yamaçlarda biterek gösterilen bölgede Ağdam ve Esgeran çevresinde yayılmıştır.

Kuznetsov dağlalesi (Anemone kusnetzowii Woronow ex Grossh) - tükenmekte olan Güney Karabağ endemik türü olup düşük dağlık kuşak, çalılıklar arasında biterek eski SSCB coğrafyasında sadece Azerbaycan'da - Cebrail ilçesi Daşkesen ve Güzlah köyleri arasında rastlanıyordu.

Acantholimon tenuiflorum (Acantholimon tenutiflorum Boiss) - Azerbaycan'ın sınırlı alanı endemik türü olup kuru-killi, çakıllı yamaçlarda bitiyor. Terter ilçesi Borsunlu köyü çevresinde rastlanır.

Yuliya dağlalesi (Tulipa schmidtii Fomin) - Kuzey İran kökenli nadir tür olup kuru kireçli ve taşlı yamaçlarda bitiyor. Belirtilen arazide Cebrail bölgesi Soltanlı kasabası çevresinde yayılmıştır.

Azerbaycan beyazgülü (kuşburnu, dergül) (Rosa Azerbajdzhanica Novopokr et Rzazade) - Azerbaycan'ın nadir endemik türü olup orta dağlık kuşağın taşlı, çakıllı yamaçlarında bitiyor. Kelbecer şehri civarında rastlanır.

Peucedanum pauciradiatum (Peucedanum pauciradiatum Tamasch) - nadir endemik tür olup (Kafkas) düşük ve orta kuşağın kara taşlı ve çakıllı yamaçlarında biterek Zengilan ilçesi Ağbend köyü çevresinde yayılmıştır.

Dağ muşmulası (Cotoneaster saxatilis Pojark) - Azerbaycan'ın nadir endemik türüdür. Taşlı yamaçlarda, çalılıklarda bitiyor. Zengilan ilçe Ağbend köyü topraklarında rastlanır.

At the Bul-Bul - Azerbaycan'ın nadir endemik türüdür. Genellikle Karabağ bölgesinde rastlanır. Özel güzelliği ile seçilir.

Günümüzde Karabağ'ın zengin florasının bir parçasının yok olduğunu, bir bölümünün ise Ermeni işgalcileri tarafından yok olmak tehlikesi ile karşı karşıya kaldığını belirtmek isterim.